In juli 2021 gebeurde wat nooit eerder was voorgekomen of voor mogelijk was gehouden. Veel en langdurige neerslag in het Heuvelland, extreem hoge afvoeren in de beken én een extreem hoge afvoer van water in de Maas zorgden voor een enorme golf water die zich bewoog van het zuiden naar het noorden van Limburg.
De twee Limburgse veiligheidsregio’s hadden de regie over een enorme operatie waar gemeenten, politie, brandweer, defensie, Rijkswaterstaat, (adviseur en uitvoerder) Waterschap Limburg, collega-waterschappen en vele vrijwilligers (waaronder 800 dijkwachten) aan deelnamen. Binnen 50 uur werd 4,2 kilometer nooddijk gebouwd op 200 locaties. 135 pompen, 200.000 zandzakken en duizenden big bags werden ingezet om schade te beperken en te voorkomen. Met name het beeksysteem (w.o. de Geul en de Roer) kon de enorme hoeveelheden water niet aan en zorgde voor veel wateroverlast, materiële en psychische schade. Voor Waterschap Limburg was deze crisis de start van een tweede megaoperatie die nog altijd voortduurt.
Opruimen en herstellen
Onmiddellijk na de golf in juli inspecteerde het waterschap de schade aan het watersysteem. Dijken, watergangen, regenwaterbuffers, meetapparatuur, stuwen en andere belangrijke plekken werden in kaart gebracht. Op ca. 650 locaties was er schade zoals ondergelopen schakelkasten, verzakkingen en uitspoelingen van muren en oevers, kapotte kabels, weggespoelde bomen en er was heel veel zwerfvuil en slib. Een deel van de organisatie werd direct vrijgemaakt om deze schade zo snel mogelijk te herstellen. Op 9 locaties was de schade zodanig omvangrijk en complex, dat het herstel is opgepakt door een speciaal vrijgemaakt projectteam.
Een deel hiervan is nog in uitvoering. Waar nodig zijn tijdelijke maatregelen getroffen om de veiligheid te borgen. Bijvoorbeeld in Valkenburg a/d Geul. Daar bleek de schade zo omvangrijk, dat eerst tijdelijk een nieuwe kademuur van grote betonnen legioblokken voor de beschadigde muur is gezet. Op twee locaties staan nu nog grote definitieve herstelwerkzaamheden op de planning. Daarnaast is het vele slib en zwerfvuil opgeruimd, en omgevallen bomen. Het waterschap bedankt alle vrijwilligers en andere organisaties die hebben meegeholpen. Conclusie, vijf maanden na de crisis, is dat het watersysteem van Waterschap Limburg vrijwel geheel is hersteld.
Communicatie en evaluatie
De watercrisis was aanleiding voor veel vragen die het waterschap allemaal beantwoordt. Verder vonden in de provincie informatieavonden plaats. Vaak sloot Waterschap Limburg hierbij aan, niet alleen om informatie over de crisis en de aanpak te geven, maar ook om extra lokale kennis te verzamelen. Er wordt door een onafhankelijk bureau een evaluatie uitgevoerd naar het functioneren van de crisisorganisatie en de samenwerking.
Naar een robuust watersysteem
De watercrisis heeft opnieuw de noodzaak aangetoond van de maatregelen om Limburg te beschermen tegen de vernietigende kracht van water. Veel uitgevoerde maatregelen van de afgelopen jaren (o.a. het Hoogwaterbeschermingsprogramma, Grensmaas, Ooijen-Wanssum en Water in Balans) hebben hun nut bewezen, maar er is nog meer nodig. Het beheersen van dergelijke waterhoeveelheden vraagt om ingrijpende en innovatieve extra maatregelen en intensieve samenwerking tussen alle partijen.
De provincie, het waterschap en de gemeenten in Limburg hebben daarvoor de eerste aanzet gegeven en hebben gezamenlijk op 2 november de propositie ‘Naar een robuust watersysteem in Limburg’ aan de minister aangeboden. Deze gezamenlijke noodkreet is goed geland, blijkt uit het coalitieakkoord. De 300 miljoen euro aan investeringen in onze beekdalen biedt de ruimte om het watersysteem klimaatrobuust te maken en de extra investering in het Deltafonds sterkt ons in de overtuiging dat de intensivering en versnelling in de hoogwaterveiligheidsopgave in Limburg mogelijk is. Bij ruimtelijke planvorming worden water en bodem sturend en daarmee kunnen we ook op de lange termijn ruimte voor water zeker stellen.
Hoe waterveilig is Limburg nu?
De watercrisis in juli 2021 is, door de klimaatverandering die plaatsvindt, als het ware een blik in de toekomst waarop de voorbereiding nu in volle gang is. Door de klimaatverandering zullen weersextremen namelijk vaker voorkomen. Als we kijken naar de situatie nu, dan kunnen we concluderen dat, met een enkele uitzondering, de schade aan het watersysteem van het waterschap is hersteld.
Ook het meetsysteem van het waterschap is grotendeels weer operationeel. In de centrale regiekamer wordt de situatie dagelijks gemonitord en de weersvoorspellingen worden nauwlettend gevolgd. In uitzonderlijke situaties zoals de afgelopen watercrisis, is ook de inzet van inwoners van groot belang. Informatie hierover is te vinden op de websites: www.wachtnietopwater.nl(verwijst naar een andere website), www.waterschaplimburg.nl(verwijst naar een andere website) en https://overstroomik.nl/(verwijst naar een andere website) en de websites van de veiligheidsregio’s (vrln.nl en vrzl.nl). Meer informatie over het waterpeil is de te vinden op de websites www.waterstandlimburg.nl(verwijst naar een andere website) en waterinfo.rws.nl/#!/kaart/waterhoogte(verwijst naar een andere website).